Bijna
elke ochtend wordt mijn slaap altijd gestoord door het geraas van de
dieren die worden geslacht, elke keer als ik terugkeer naar Kampong Sorogenen . Niets
ontziende, van de vroege ochtend tot het ochtendgloren vooruit, voor
het slachten van dieren, zoals koeien en varkens zijn altijd zingen
sunyinya dorp in het midden van de ochtend sfeer. Het geluid van 'verschrikkelijk' dat stil begon te worden terwijl de menigte zich uitstrekte in een gebied genaamd Jagalan.Koeienactiviteiten in de ochtendKoeienactiviteiten in de ochtendIk herinner het me nog steeds, elke keer dat ik op Jagalan was. De
kindertijd die geen entertainment spannend maakt behalve gembot tetris
en het speelgoed uit het dorp, waardoor de kinderen rondkijken naar een
nogal uitdagend nieuw 'speelgoed'-alternatief. Start
blusukan een oude lodges midden van het dorp, vinden en stelen guave
van de buren, een hoge muur aan de overkant van de rivier klimmen alleen
om de koeien te zien onopgemerkt en schold zijn bewakers. Deze koeienstal, we noemden het Mbatoar.
De koeien met gedroogd stro en cassavastukken op dat moment een leuk entertainment geven. De ruime koeienstal beschikt ook over een lang bad met koeiendrinkwater. Vreemd genoeg was het waterbassin gevuld met kleine vissen waarvan ze niet wisten waar ze vandaan kwamen. Ongetwijfeld maken onze hongerige dorpskinderen zich klaar met een klein plastic in de hand om vis te vangen. Een zeer zeldzame activiteit kan worden gedaan in het midden van de stad. Pas als daar geluk is, kunnen degenen die opletten kippenei 'geen meester' krijgen tussen de stapel stro rond de kooi.Af en toe wanhopig om een kleine houten brug over te steken naar het oosten van de koeienstal om varkens te zien. Het gevolg was dat we ons niet thuis voelden en onmiddellijk voorbij de varkenspen vol met varkens luierden
Het verhaal ging verder toen we hoorden dat de voogd een goed mens was. We mogen zowel het slachtproces als het snijden zien. De geur van bloed en vlees deed ik niet. We waren blij om te zien hoe de koeien die moesten worden geslacht uit de kooi werden getrokken, vastgebonden met een dadung-touw en vervolgens hun benen moesten laten liggen om te zien hoe kort de machetes op de nek van de 'arme' koeien waren terechtgekomen. Een beetje triest en jammer toen we de koe hulpeloos zagen worstelen met bloed dat over zijn hele lichaam stroomde. Het bloed wordt verzameld in een houten kist die moet worden ingevroren in saren (bevroren bloed).Behoedzaam noemen ze ons slachtpakken slachtvee om het hoofd van de koe van zijn lichaam af te snijden. We kunnen alleen maar huiveren. Het proces is voltooid en de laatste is het afwassen van koeien. De stekende geur van de maag van koe hoeft ons niet noodzakelijkerwijs van die plek te verwijderen. Af en toe gooien we spuug, af en toe bedekken we de neus. Zo nu en dan nodigen we ook een chiropracticus uit. Als we geluk hebben, krijgen we een beetje 'quota' van overgebleven vlees. Ofwel uit medelijden of medelijden met ons, de ingewanden waren zo vrijgevig om zijn werk te delen. Een fortuin en een plezier op zichzelf kan een beetje vlees brengen om mee naar huis te nemen
Maar niet zoals verwacht, wanneer we 'souvenirs' meenemen naar mama. Niet de lof die we kregen, maar het was de eerste tirade die in onze oren landde. Mbatoar werd een soort pamali voor kinderen. Omwille van de zeurende zeurende moeder had gememoriseerd horen we elke keer als we klaar met het spelen van Mbatoar, variërend van het niet dragen van sandalen is, veel bacteriën in de stal is, veel vuil lah, lah armatuur, enzovoort. Maar blijkbaar werkte het advies niet tegen onze 'koppige' en maakte ons niet afschrikwekkend. Hoewel vaak mopperen, maar onze moeders zijn ons echt dierbaar voor ons allemaal. Het bewijs, zelfs diomeline hoe dan ook, we onmiddellijk disiapin water om te zwemmen en op de tafel al geserveerd voedsel te wachten om te worden opgegeten. Bedankt mam ... T.TGeli ook bij het beschouwen van die tijden, de periode van enkele jaren of tientallen jaren geleden. In die tijd wist ik niet veel over de oorsprong van de regio, waar ik tijd doorbracht met het spelen met mijn vrienden. Totdat ik eindelijk nieuwsgierig ben en de laatste tijd weet ik dat het gebied waar ik woon een interessant lokaal verhaal bleek te hebben.Zoals de naam al aangeeft, kan Jagalan niet worden gescheiden van de activiteiten van mensen die als slachthuis werken. Volgens het verhaal, heeft het bestaan Jagalan gebied al sinds de Keraton Surakarta stond, en onder leiding van een Panewu of hoofdman genoemd R.Ng.Maheso Prawiro Butcher paleis. Nog een andere versie zegt dat het Jagalan-gebied begon te vormen en bloeien in de late 19e eeuw. Surakarta stad zelf heeft eigenlijk de derde wijk slager pen, die Jagalan-Jebres, Jagalan-POND Markt op speciale slachten geiten en Jagalan-Laweyan.Tot nu toe, de mensen van Solo meer vertrouwd en interpreteren het woord 'slachting' als een persoon die werkt als een slachtdier. In werkelijkheid heeft het Jagalan-gebied zelf 3 verschillende termen ontwikkeld waarvan de gemeenschap de (al) al begrepen heeft.De term slager kan worden geïnterpreteerd als een slachting van slachtkoeien tegelijk die een slachtplaats heeft die gewoonlijk in hun huizen ligt. Vrouw van de slager wordt meestal begroet door mensen rond met de titel mbok mase (zoals skipper batik Laweyan).De tweede term is gubel, een persoon die werkt als een slachtdier. Terwijl de derde term het modin of de kaum is, een persoon die verantwoordelijk is voor het lezen van gebeden voor dieren die vóór het slachten worden geslacht.
Vroeger opereerde het Jagalan-Jebres-gebied overwegend individuele slachthuizen en slachthuizen op het thuisfront. Maar naarmate de tijd verstreek, begonnen de slagers hun bedrijf geleidelijk te sluiten omdat veel mensen die kippenvlees begonnen te consumeren als goedkoper worden beschouwd. Maar sommigen zeggen, de vernietiging van het bedrijf van de slachter omdat het veel schade heeft geleden als gevolg van fraude. Tot op heden zijn er slechts 4 slagers die nog steeds overleven in het gebied Jagalan, die ook moeten worden geslacht in een slachthuis Nederlands erfgoed.In die tijd wilde de Nederlandse regering een concentratie van slachthuizen, waardoor het makkelijker was om dieren van slachting te inspecteren en te controleren. Mensen zijn meer vertrouwd met het slachthuis als 'Mbatoar'. Het woord 'mbatoar' zelf komt van het Nederlandse woord 'slachthuis', die het slachthuis of het slachthuis, ook wel 'Slachthuis', die hetzelfde begrip heeft betekent.
Mbatoar zelf werd gebouwd in de periode 1903-1918, of zelfs daarvoor. Omdat een documentaire foto van het verleden het verschil aantoonde tussen het oude gebouw en het gebouw dat Berangka-jaar was, hoewel de innerlijke slachtruimte niet veranderde.Voorheen was Mbatoar uitgerust met verschillende kennels die zijn geslacht om te voldoen aan de behoeften van het voeden van tijgers in de Sriwedari-dierentuin. Naast vee slachten, Mbatoar gebied is ook een varkensslachterij faciliteit, gelegen aan de oostzijde, worden beperkt tot een kleine rivier.Van de activiteiten van deze slagers, begon de omliggende gemeenschap zich te ontwikkelen met activiteiten in verband met het slachtproces, een van de productie rambak koeienhuid. Een van hen bestaat al sinds 1942.Naast de ontwikkeling van het Jagalan-gebied zijn er ook enkele dorpen die nog steeds nauw verwant zijn aan het bestaan van Jagalan zelf. Een daarvan is Kampen Tekenan, een dorp ten zuiden van TPU Purwoloyo, dat ooit de plaats was voor neken of markeerde de slachting van de eigenaren voordat het naar het slachthuis werd gebracht. De dieren werden geïmporteerd uit verschillende gebieden rond Solo zoals Bekonang, Ngawi, Sragen en andere gebieden door te voet te lopen.Kampung PAKASA (PKS) die groeide en zich ontwikkelde als het centrum van de ondergrondse beweging van een lokale politieke organisatie in Surakarta rond de jaren dertig van de vorige eeuw. Dit dorp ligt nu ten noorden van het dorp Jagalan-Jebres.Ver naar het zuiden van het dorp komen we een dorp tegen met de naam Kalangan, een nederzetting wong Kalang, een expert met perhout en de benaming ervan. Het is vanuit dit beroep dat de mythe van wong kalang verschijnt als de Laweyan-wong-mythe.Eigenlijk zijn er nog steeds veel dorpen verspreid over Jagalan. Het dorp Sorogenen ligt in het meest westelijke punt van de woonplaats van de paleisbedienden genaamd Sorogeni. Ook wel Kampung Kandang Pitik genoemd, waarvan wordt gezegd dat het het gebied is waar de keraton-kippen vastzaten, naast dat het de centrale kip was om op dat moment in Solo aan de behoeften van kippenvlees te voldoen. Een unieke Kampung-naam met de naam mBelik, wat veren betekent. Volgens mensen in de buurt is het bestaan van het middelste bronwater er nog steeds en bevindt het zich in Kampung Rejosari RW 8 Jebres Solo.Mensen rond Jagalan geloven nog steeds in de mythen die zich in het gebied hebben ontwikkeld. Zoals de mythe van Mbah Pahing die nog steeds wordt verondersteld in Jagalan te zijn. Er is ook de Mythe van Mbah Sonto, die volgens het verhaal een beginner of een slechterik is die geld berooft om aan de armen te verdelen, totdat hij zich in dat gebied vestigde en mediteerde totdat het uiteindelijk in een boomstronk zonder staart veranderde.Het verhaal van het dorp is altijd interessant om te zien. Hij wordt zo door zijn gemeenschap bevestigd als een manier om de lokale geschiedenis te introduceren. Probeer ons dorp van naderbij te bekijken voor het geval er nog (weinig) verhalen over zijn ...
Djagalan didalam Desa Djebres, Kampung Djagal
Hampir setiap pagi tidurku selalu terganggu dengan suara raungan hewan-hewan yang disembelih, tiap kali saya pulang ke Kampung Sorogenen. Tak tanggung-tanggung, mulai dini hari sampai jelang subuh, hewan-hewan sembelihan berupa sapi dan babi selalu menjadi nyanyian kampung di tengah sunyinya suasana pagi hari. Suara ‘mengerikan’ itu mulai senyap seiring geliat keramaian di sebuah daerah bernama Jagalan.
Saya masih ingat, tiap kali saya berada di Jagalan. Masa kecil yang tak ada hiburan menarik kecuali gembot tetris dan mainan kampung, membuat anak-anak sekitar mencari alternative ‘mainan’ baru yang agak menantang. Mulai blusukan ke sebuah loji kuno tengah kampung, mencari dan mencuri jambu milik tetangga, sampai memanjat tembok tinggi seberang sungai hanya untuk melihat sapi tanpa diketahui dan dimarahi penjaganya. Kandang sapi ini, biasa kami sebut Mbatoar.
Memberi makan sapi-sapi dengan jerami kering dan potongan singkong menjadi satu hiburan yang menyenangkan waktu itu. Kandang sapi yang luas itu juga dilengkapi dengan bak air panjang tempat minum sapi-sapi. Anehnya, bak air itu dipenuhi dengan ikan-ikan kecil yang entah dari mana mereka berasal. Tak ayal, kami anak-anak kampung yang haus hiburan sudah bersiap dengan plastik kecil ditangan untuk menangkap ikan. Sebuah kegiatan yang sangat amat jarang bisa dilakukan di tengah kota. Tak sampai disitu, jika beruntung, mereka yang jeli bisa mendapat telur ayam ‘tak bertuan’ di antara tumpukan jerami disekitaran kandangPernah sesekali nekat menyeberang sebuah jembatan kayu kecil disebelah timur kandang sapi untuk melihat babi. Alhasil, kami tak betah dan segera keluar melewati kandang babi yang penuh babi sedang bermalas-malasan
Cerita berlanjut ketika kami mengetahui bahwa penjaganya ternyata seorang yang baik. Kami diijinkan melihat proses penyembelihan sekaligus pemotongannya. Bau anyir darah dan daging tak kami hiraukan. Kami cukup senang jika melihat bagaimana sapi-sapi yang akan disembelih itu ditarik dari kandang, diikat dengan tali dadung lantas ditarik kaki mereka sampai terbaring, dan seeerrrr tak berapa lama golok tajam sudah mendarat di leher sapi-sapi ‘malang’ itu. Agak sedikit miris dan kasihan ketika kami melihat si sapi meronta-ronta tanpa daya dengan darah yang terus mengalir membasahi sekujur tubuhnya. Darah itu ditampung di sebuah kotak kayu untuk dibekukan menjadi saren (darah beku).
Dengan cekatan mereka yang kami sebut sebagai pak jagal menguliti sapi hingga memotong kepala sapi lepas dari badannya. Kami hanya bisa begidik merinding. Proses sudah selesai dan terakhir adalah mencuci jeroan sapi. Bau menyengat dari isi perut sapi tak lantas membuat kami beranjak dari tempat itu. Sesekali kami membuang ludah, sesekali pula kami menutup hidung. Sesekali kami juga mengajak ngobrol tukang cuci jeroan. Jika beruntung, kami mendapat ‘jatah’ sedikit sisa daging yang tertinggal. Entah karena iba atau kasihan pada kami, tukang cuci jeroan itu begitu murah hati membagi hasil kerjanya. Sebuah keberuntungan dan menjadi kesenangan tersendiri bisa membawa sedikit daging untuk dibawa pulang.
Tapi tak seperti yang diharapkan, ketika kami membawa ‘oleh-oleh’ itu untuk ibu. Bukan pujian yang kami dapat, tapi justru omelan yang pertama kali mendarat di telinga kami. Mbatoar menjadi semacam pamali tempat bermain untuk anak-anak. Omelan demi omelan Ibu sudah hapal kami dengar tiap kali kami habis bermain dari Mbatoar, mulai dari tak pakai sandal lah, banyak bakteri di kandang sapi lah, banyak kotoran lah, angker lah, dan lain sebagainya. Tapi agaknya, nasehat itu tak mempan melawan ‘kebandelan’ kami dan tak membuat kami jera. Meski sering ngomel, tapi ibu-ibu kami itu sebetulnya sayang pada kami semua. Buktinya, habis diomelin pun, kami langsung disiapin air untuk mandi dan diatas meja sudah terhidang makanan yang menunggu untuk dimakan. Terima kasih Ibu… TGeli juga ketika mengingat masa-masa itu, masa beberapa tahun atau puluhan tahun silam. Waktu itu tak banyak yang saya ketahui mengenai asal muasal daerah dimana saya menghabiskan waktu bermain bersama teman-teman kampung. Sampai akhirnya penasaran dan belakangan saya ketahui, bahwa daerah dimana saya tinggal ternyata mempunyai cerita lokal yang menarik.
Sesuai namanya, Jagalan tak lepas dari aktivitas penduduk sekitar yang berfrofesi sebagai jagal. Menurut cerita, keberadaan daerah Jagalan sudah ada sejak Keraton Kasunanan Surakarta berdiri, dan dikepalai oleh seorang Panewu atau Lurah Jagal Keraton bernama R.Ng.Maheso Prawiro. Namun versi lain mengatakan, daerah Jagalan mulai terbentuk dan berkembang pada akhir abad ke-19. Kota Surakarta sendiri sebenarnya mempunyai 3 kawasan pen-jagal-an, yakni Jagalan-Jebres, Jagalan-Pasar Kliwon khusus untuk penyembelihan khusus kambing, dan Jagalan-Laweyan.
Sampai sekarang, masyarakat Solo lebih mengenal dan mengartikan kata ‘jagal’ sebagai orang yang berfrofesi sebagai penyembelih hewannya. Padahal, di daerah Jagalan sendiri berkembang 3 istilah yang berbeda dari yang (sudah terlanjur) dipahami masyarakat.
Istilah Jagal bisa diartikan sebagai juragan sapi sembelihan sekaligus yang mempunyai tempat penyembelihan yang biasanya berada dirumahnya masing-masing. Istri para Jagal ini biasa disapa oleh orang sekitar dengan sebutan mbok mase (seperti juragan batik Laweyan).
Istilah kedua yakni gubel, yakni seorang yang berfrofesi sebagai penyembelih hewannya. Sedangkan istilah yang ketiga yakni modin atau kaum, yaitu seorang yang bertugas membacakan doa untuk hewan sembelihan sebelum disembelih.
Dulunya, daerah Jagalan-Jebres banyak beroperasi rumah pemotongan hewan yang dikelola secara perorangan dan bersifat rumahan. Namun seiring berkembangnya zaman, para jagal pun lama kelamaan mulai menutup usahanya karena banyak masyarakat yang mulai mengkonsumsi daging ayam yang dirasa lebih murah. Tapi ada yang mengatakan, hancurnya usaha para jagal karena mengalami banyak kerugian akibat adanya penipuan. Sampai saat ini, hanya ada 4 jagal yang masih bertahan di daerah Jagalan, itupun harus disembelih di satu tempat penjagalan peninggalan Belanda.
Saat itu pemerintah Belanda menghendaki adanya satu konsentrasi tempat penyembelihan, sehingga lebih mudah dalam pemeriksaan dan pengawasan hewan-hewan sembelihan. Orang lebih mengenal tempat pemyembelihan itu dengan sebutan ‘Mbatoar’. Kata ‘mbatoar’ sendiri berasal dari bahasa Belanda ‘Abbatoir’ yang berarti tempat pemotongan atau penjagalan, disebut juga dengan ‘Slachthuis’ yang mempunyai pengertian yang sama.
Mbatoar sendiri dibangun dalam kurun waktu tahun 1903-1918, atau bahkan sebelum itu. Sebab sebuah dokumentasi foto tempo dulu menunjukkan perbedaan antara bangunan lama dengan bangunan yang berangka tahun tersebut, meski ruang penyembelihan bagian dalam tak mengalami perubahan.
Dulunya, Mbatoar dilengkapi dengan beberapa kandang anjing yang disembelih untuk memenuhi kebutuhan makan harimau yang ada di Kebun Binatang Sriwedari. Selain penyembelihan sapi, kompleks Mbatoar juga terdapat fasilitas penyembelihan babi yang terletak disebelah timur, dibatasai dengan sungai kecil.
Dari aktivitas para jagal inilah, masyarakat sekitar mulai berkembang dengan aktivitas yang berhubungan dengan proses penyembelihan, salah satunya produksi rambak kulit sapi. Satu diantaranya sudah ada sejak tahun 1942.
Seiring berkembangnya daerah Jagalan, maka muncul juga beberapa kampung yang masih erat kaitannya dengan keberadaan Jagalan itu sendiri. Salah satunya adalah Kampung Tekenan, sebuah kampung yang terletak di sebelah selatan TPU Purwoloyo itu dulunya merupakan tempat untuk neken atau menandai hewan sembelihan para pemiliknya sebelum dibawa ke tempat penyembelihan. Hewan-hewan itu didatangkan dari beberapa daerah disekitar Solo seperti Bekonang, Ngawi, Sragen, dan daerah –daerah lain dengan cara digiring berjalan kaki.
Kampung PAKASA (PKS) yang tumbuh dan berkembang sebagai pusat gerakan bawah tanah sebuah organisasi politik lokal di Surakarta sekitar tahun 1930-an. Kampung ini sekarang terletak di sebelah utara Kelurahan Jagalan-Jebres.
Jauh ke selatan dari kelurahan, akan kita temui sebuah kampung bernama Kalangan, yang merupakan pemukiman wong Kalang, yaitu orang yang ahli dengan per-kayu-an dan peruntukannya. Dari profesi kalang inilah, muncul mitos mengenai wong kalang sebagaimana mitos wong bau-Laweyan.
Sebetulnya masih banyak kampung yang tersebar di daerah Jagalan. Kampung Sorogenen yang terletak paling barat merupakan daerah tempat tinggalnya para abdi dalem keraton bernama Sorogeni. Disebut juga Kampung Kandang Pitik, yang konon merupakan daerah dimana ayam-ayam keraton itu dikandangkan, disamping menjadi sentral ayam untuk memenuhi kebutuhan daging ayam kota Solo saat itu. Satu nama Kampung unik bernama mBelik yang berarti mata air. Menurut orang sekitar, keberadaan mata air tengah kampung ini masih ada dan terletak di Kampung Rejosari RW 8 Jebres Solo.
Masyarakat sekitar Jagalan juga masih percaya adanya mitos-mitos yang berkembang di daerahnya. Seperti mitos Mbah Pahing yang masih diyakini keberadaanya di daerah Jagalan. Terdapat juga Mitos Mbah Sonto, yang menurut cerita adalah seorang begal atau penjahat yang merampok uang untuk dibagikan kepada orang-orang miskin, sampai ia menetap di daerah itu dan bertapa hingga akhirnya berubah menjadi ular buntung tanpa ekor.
Cerita kampung memang selalu menarik untuk disimak. Ia begitu dijunjung oleh masyarakatnya sebagai salah satu cara mengenalkan sejarah lokal. Coba kenali lebih dekat kampung kita, siapa tahu masih ada (sedikit) cerita yang masih tersisa…
Rohmat For Blusukan Solo
baca juga di : https://plezierku.wordpress.com/2014/08/07/jagalan-kampung-jagal-yang-penuh-cerita/
De koeien met gedroogd stro en cassavastukken op dat moment een leuk entertainment geven. De ruime koeienstal beschikt ook over een lang bad met koeiendrinkwater. Vreemd genoeg was het waterbassin gevuld met kleine vissen waarvan ze niet wisten waar ze vandaan kwamen. Ongetwijfeld maken onze hongerige dorpskinderen zich klaar met een klein plastic in de hand om vis te vangen. Een zeer zeldzame activiteit kan worden gedaan in het midden van de stad. Pas als daar geluk is, kunnen degenen die opletten kippenei 'geen meester' krijgen tussen de stapel stro rond de kooi.Af en toe wanhopig om een kleine houten brug over te steken naar het oosten van de koeienstal om varkens te zien. Het gevolg was dat we ons niet thuis voelden en onmiddellijk voorbij de varkenspen vol met varkens luierden
Het verhaal ging verder toen we hoorden dat de voogd een goed mens was. We mogen zowel het slachtproces als het snijden zien. De geur van bloed en vlees deed ik niet. We waren blij om te zien hoe de koeien die moesten worden geslacht uit de kooi werden getrokken, vastgebonden met een dadung-touw en vervolgens hun benen moesten laten liggen om te zien hoe kort de machetes op de nek van de 'arme' koeien waren terechtgekomen. Een beetje triest en jammer toen we de koe hulpeloos zagen worstelen met bloed dat over zijn hele lichaam stroomde. Het bloed wordt verzameld in een houten kist die moet worden ingevroren in saren (bevroren bloed).Behoedzaam noemen ze ons slachtpakken slachtvee om het hoofd van de koe van zijn lichaam af te snijden. We kunnen alleen maar huiveren. Het proces is voltooid en de laatste is het afwassen van koeien. De stekende geur van de maag van koe hoeft ons niet noodzakelijkerwijs van die plek te verwijderen. Af en toe gooien we spuug, af en toe bedekken we de neus. Zo nu en dan nodigen we ook een chiropracticus uit. Als we geluk hebben, krijgen we een beetje 'quota' van overgebleven vlees. Ofwel uit medelijden of medelijden met ons, de ingewanden waren zo vrijgevig om zijn werk te delen. Een fortuin en een plezier op zichzelf kan een beetje vlees brengen om mee naar huis te nemen
Maar niet zoals verwacht, wanneer we 'souvenirs' meenemen naar mama. Niet de lof die we kregen, maar het was de eerste tirade die in onze oren landde. Mbatoar werd een soort pamali voor kinderen. Omwille van de zeurende zeurende moeder had gememoriseerd horen we elke keer als we klaar met het spelen van Mbatoar, variërend van het niet dragen van sandalen is, veel bacteriën in de stal is, veel vuil lah, lah armatuur, enzovoort. Maar blijkbaar werkte het advies niet tegen onze 'koppige' en maakte ons niet afschrikwekkend. Hoewel vaak mopperen, maar onze moeders zijn ons echt dierbaar voor ons allemaal. Het bewijs, zelfs diomeline hoe dan ook, we onmiddellijk disiapin water om te zwemmen en op de tafel al geserveerd voedsel te wachten om te worden opgegeten. Bedankt mam ... T.TGeli ook bij het beschouwen van die tijden, de periode van enkele jaren of tientallen jaren geleden. In die tijd wist ik niet veel over de oorsprong van de regio, waar ik tijd doorbracht met het spelen met mijn vrienden. Totdat ik eindelijk nieuwsgierig ben en de laatste tijd weet ik dat het gebied waar ik woon een interessant lokaal verhaal bleek te hebben.Zoals de naam al aangeeft, kan Jagalan niet worden gescheiden van de activiteiten van mensen die als slachthuis werken. Volgens het verhaal, heeft het bestaan Jagalan gebied al sinds de Keraton Surakarta stond, en onder leiding van een Panewu of hoofdman genoemd R.Ng.Maheso Prawiro Butcher paleis. Nog een andere versie zegt dat het Jagalan-gebied begon te vormen en bloeien in de late 19e eeuw. Surakarta stad zelf heeft eigenlijk de derde wijk slager pen, die Jagalan-Jebres, Jagalan-POND Markt op speciale slachten geiten en Jagalan-Laweyan.Tot nu toe, de mensen van Solo meer vertrouwd en interpreteren het woord 'slachting' als een persoon die werkt als een slachtdier. In werkelijkheid heeft het Jagalan-gebied zelf 3 verschillende termen ontwikkeld waarvan de gemeenschap de (al) al begrepen heeft.De term slager kan worden geïnterpreteerd als een slachting van slachtkoeien tegelijk die een slachtplaats heeft die gewoonlijk in hun huizen ligt. Vrouw van de slager wordt meestal begroet door mensen rond met de titel mbok mase (zoals skipper batik Laweyan).De tweede term is gubel, een persoon die werkt als een slachtdier. Terwijl de derde term het modin of de kaum is, een persoon die verantwoordelijk is voor het lezen van gebeden voor dieren die vóór het slachten worden geslacht.
Vroeger opereerde het Jagalan-Jebres-gebied overwegend individuele slachthuizen en slachthuizen op het thuisfront. Maar naarmate de tijd verstreek, begonnen de slagers hun bedrijf geleidelijk te sluiten omdat veel mensen die kippenvlees begonnen te consumeren als goedkoper worden beschouwd. Maar sommigen zeggen, de vernietiging van het bedrijf van de slachter omdat het veel schade heeft geleden als gevolg van fraude. Tot op heden zijn er slechts 4 slagers die nog steeds overleven in het gebied Jagalan, die ook moeten worden geslacht in een slachthuis Nederlands erfgoed.In die tijd wilde de Nederlandse regering een concentratie van slachthuizen, waardoor het makkelijker was om dieren van slachting te inspecteren en te controleren. Mensen zijn meer vertrouwd met het slachthuis als 'Mbatoar'. Het woord 'mbatoar' zelf komt van het Nederlandse woord 'slachthuis', die het slachthuis of het slachthuis, ook wel 'Slachthuis', die hetzelfde begrip heeft betekent.
Mbatoar zelf werd gebouwd in de periode 1903-1918, of zelfs daarvoor. Omdat een documentaire foto van het verleden het verschil aantoonde tussen het oude gebouw en het gebouw dat Berangka-jaar was, hoewel de innerlijke slachtruimte niet veranderde.Voorheen was Mbatoar uitgerust met verschillende kennels die zijn geslacht om te voldoen aan de behoeften van het voeden van tijgers in de Sriwedari-dierentuin. Naast vee slachten, Mbatoar gebied is ook een varkensslachterij faciliteit, gelegen aan de oostzijde, worden beperkt tot een kleine rivier.Van de activiteiten van deze slagers, begon de omliggende gemeenschap zich te ontwikkelen met activiteiten in verband met het slachtproces, een van de productie rambak koeienhuid. Een van hen bestaat al sinds 1942.Naast de ontwikkeling van het Jagalan-gebied zijn er ook enkele dorpen die nog steeds nauw verwant zijn aan het bestaan van Jagalan zelf. Een daarvan is Kampen Tekenan, een dorp ten zuiden van TPU Purwoloyo, dat ooit de plaats was voor neken of markeerde de slachting van de eigenaren voordat het naar het slachthuis werd gebracht. De dieren werden geïmporteerd uit verschillende gebieden rond Solo zoals Bekonang, Ngawi, Sragen en andere gebieden door te voet te lopen.Kampung PAKASA (PKS) die groeide en zich ontwikkelde als het centrum van de ondergrondse beweging van een lokale politieke organisatie in Surakarta rond de jaren dertig van de vorige eeuw. Dit dorp ligt nu ten noorden van het dorp Jagalan-Jebres.Ver naar het zuiden van het dorp komen we een dorp tegen met de naam Kalangan, een nederzetting wong Kalang, een expert met perhout en de benaming ervan. Het is vanuit dit beroep dat de mythe van wong kalang verschijnt als de Laweyan-wong-mythe.Eigenlijk zijn er nog steeds veel dorpen verspreid over Jagalan. Het dorp Sorogenen ligt in het meest westelijke punt van de woonplaats van de paleisbedienden genaamd Sorogeni. Ook wel Kampung Kandang Pitik genoemd, waarvan wordt gezegd dat het het gebied is waar de keraton-kippen vastzaten, naast dat het de centrale kip was om op dat moment in Solo aan de behoeften van kippenvlees te voldoen. Een unieke Kampung-naam met de naam mBelik, wat veren betekent. Volgens mensen in de buurt is het bestaan van het middelste bronwater er nog steeds en bevindt het zich in Kampung Rejosari RW 8 Jebres Solo.Mensen rond Jagalan geloven nog steeds in de mythen die zich in het gebied hebben ontwikkeld. Zoals de mythe van Mbah Pahing die nog steeds wordt verondersteld in Jagalan te zijn. Er is ook de Mythe van Mbah Sonto, die volgens het verhaal een beginner of een slechterik is die geld berooft om aan de armen te verdelen, totdat hij zich in dat gebied vestigde en mediteerde totdat het uiteindelijk in een boomstronk zonder staart veranderde.Het verhaal van het dorp is altijd interessant om te zien. Hij wordt zo door zijn gemeenschap bevestigd als een manier om de lokale geschiedenis te introduceren. Probeer ons dorp van naderbij te bekijken voor het geval er nog (weinig) verhalen over zijn ...
Djagalan didalam Desa Djebres, Kampung Djagal
Hampir setiap pagi tidurku selalu terganggu dengan suara raungan hewan-hewan yang disembelih, tiap kali saya pulang ke Kampung Sorogenen. Tak tanggung-tanggung, mulai dini hari sampai jelang subuh, hewan-hewan sembelihan berupa sapi dan babi selalu menjadi nyanyian kampung di tengah sunyinya suasana pagi hari. Suara ‘mengerikan’ itu mulai senyap seiring geliat keramaian di sebuah daerah bernama Jagalan.
Saya masih ingat, tiap kali saya berada di Jagalan. Masa kecil yang tak ada hiburan menarik kecuali gembot tetris dan mainan kampung, membuat anak-anak sekitar mencari alternative ‘mainan’ baru yang agak menantang. Mulai blusukan ke sebuah loji kuno tengah kampung, mencari dan mencuri jambu milik tetangga, sampai memanjat tembok tinggi seberang sungai hanya untuk melihat sapi tanpa diketahui dan dimarahi penjaganya. Kandang sapi ini, biasa kami sebut Mbatoar.
Memberi makan sapi-sapi dengan jerami kering dan potongan singkong menjadi satu hiburan yang menyenangkan waktu itu. Kandang sapi yang luas itu juga dilengkapi dengan bak air panjang tempat minum sapi-sapi. Anehnya, bak air itu dipenuhi dengan ikan-ikan kecil yang entah dari mana mereka berasal. Tak ayal, kami anak-anak kampung yang haus hiburan sudah bersiap dengan plastik kecil ditangan untuk menangkap ikan. Sebuah kegiatan yang sangat amat jarang bisa dilakukan di tengah kota. Tak sampai disitu, jika beruntung, mereka yang jeli bisa mendapat telur ayam ‘tak bertuan’ di antara tumpukan jerami disekitaran kandangPernah sesekali nekat menyeberang sebuah jembatan kayu kecil disebelah timur kandang sapi untuk melihat babi. Alhasil, kami tak betah dan segera keluar melewati kandang babi yang penuh babi sedang bermalas-malasan
Cerita berlanjut ketika kami mengetahui bahwa penjaganya ternyata seorang yang baik. Kami diijinkan melihat proses penyembelihan sekaligus pemotongannya. Bau anyir darah dan daging tak kami hiraukan. Kami cukup senang jika melihat bagaimana sapi-sapi yang akan disembelih itu ditarik dari kandang, diikat dengan tali dadung lantas ditarik kaki mereka sampai terbaring, dan seeerrrr tak berapa lama golok tajam sudah mendarat di leher sapi-sapi ‘malang’ itu. Agak sedikit miris dan kasihan ketika kami melihat si sapi meronta-ronta tanpa daya dengan darah yang terus mengalir membasahi sekujur tubuhnya. Darah itu ditampung di sebuah kotak kayu untuk dibekukan menjadi saren (darah beku).
Dengan cekatan mereka yang kami sebut sebagai pak jagal menguliti sapi hingga memotong kepala sapi lepas dari badannya. Kami hanya bisa begidik merinding. Proses sudah selesai dan terakhir adalah mencuci jeroan sapi. Bau menyengat dari isi perut sapi tak lantas membuat kami beranjak dari tempat itu. Sesekali kami membuang ludah, sesekali pula kami menutup hidung. Sesekali kami juga mengajak ngobrol tukang cuci jeroan. Jika beruntung, kami mendapat ‘jatah’ sedikit sisa daging yang tertinggal. Entah karena iba atau kasihan pada kami, tukang cuci jeroan itu begitu murah hati membagi hasil kerjanya. Sebuah keberuntungan dan menjadi kesenangan tersendiri bisa membawa sedikit daging untuk dibawa pulang.
Tapi tak seperti yang diharapkan, ketika kami membawa ‘oleh-oleh’ itu untuk ibu. Bukan pujian yang kami dapat, tapi justru omelan yang pertama kali mendarat di telinga kami. Mbatoar menjadi semacam pamali tempat bermain untuk anak-anak. Omelan demi omelan Ibu sudah hapal kami dengar tiap kali kami habis bermain dari Mbatoar, mulai dari tak pakai sandal lah, banyak bakteri di kandang sapi lah, banyak kotoran lah, angker lah, dan lain sebagainya. Tapi agaknya, nasehat itu tak mempan melawan ‘kebandelan’ kami dan tak membuat kami jera. Meski sering ngomel, tapi ibu-ibu kami itu sebetulnya sayang pada kami semua. Buktinya, habis diomelin pun, kami langsung disiapin air untuk mandi dan diatas meja sudah terhidang makanan yang menunggu untuk dimakan. Terima kasih Ibu… TGeli juga ketika mengingat masa-masa itu, masa beberapa tahun atau puluhan tahun silam. Waktu itu tak banyak yang saya ketahui mengenai asal muasal daerah dimana saya menghabiskan waktu bermain bersama teman-teman kampung. Sampai akhirnya penasaran dan belakangan saya ketahui, bahwa daerah dimana saya tinggal ternyata mempunyai cerita lokal yang menarik.
Sesuai namanya, Jagalan tak lepas dari aktivitas penduduk sekitar yang berfrofesi sebagai jagal. Menurut cerita, keberadaan daerah Jagalan sudah ada sejak Keraton Kasunanan Surakarta berdiri, dan dikepalai oleh seorang Panewu atau Lurah Jagal Keraton bernama R.Ng.Maheso Prawiro. Namun versi lain mengatakan, daerah Jagalan mulai terbentuk dan berkembang pada akhir abad ke-19. Kota Surakarta sendiri sebenarnya mempunyai 3 kawasan pen-jagal-an, yakni Jagalan-Jebres, Jagalan-Pasar Kliwon khusus untuk penyembelihan khusus kambing, dan Jagalan-Laweyan.
Sampai sekarang, masyarakat Solo lebih mengenal dan mengartikan kata ‘jagal’ sebagai orang yang berfrofesi sebagai penyembelih hewannya. Padahal, di daerah Jagalan sendiri berkembang 3 istilah yang berbeda dari yang (sudah terlanjur) dipahami masyarakat.
Istilah Jagal bisa diartikan sebagai juragan sapi sembelihan sekaligus yang mempunyai tempat penyembelihan yang biasanya berada dirumahnya masing-masing. Istri para Jagal ini biasa disapa oleh orang sekitar dengan sebutan mbok mase (seperti juragan batik Laweyan).
Istilah kedua yakni gubel, yakni seorang yang berfrofesi sebagai penyembelih hewannya. Sedangkan istilah yang ketiga yakni modin atau kaum, yaitu seorang yang bertugas membacakan doa untuk hewan sembelihan sebelum disembelih.
Dulunya, daerah Jagalan-Jebres banyak beroperasi rumah pemotongan hewan yang dikelola secara perorangan dan bersifat rumahan. Namun seiring berkembangnya zaman, para jagal pun lama kelamaan mulai menutup usahanya karena banyak masyarakat yang mulai mengkonsumsi daging ayam yang dirasa lebih murah. Tapi ada yang mengatakan, hancurnya usaha para jagal karena mengalami banyak kerugian akibat adanya penipuan. Sampai saat ini, hanya ada 4 jagal yang masih bertahan di daerah Jagalan, itupun harus disembelih di satu tempat penjagalan peninggalan Belanda.
Saat itu pemerintah Belanda menghendaki adanya satu konsentrasi tempat penyembelihan, sehingga lebih mudah dalam pemeriksaan dan pengawasan hewan-hewan sembelihan. Orang lebih mengenal tempat pemyembelihan itu dengan sebutan ‘Mbatoar’. Kata ‘mbatoar’ sendiri berasal dari bahasa Belanda ‘Abbatoir’ yang berarti tempat pemotongan atau penjagalan, disebut juga dengan ‘Slachthuis’ yang mempunyai pengertian yang sama.
Mbatoar sendiri dibangun dalam kurun waktu tahun 1903-1918, atau bahkan sebelum itu. Sebab sebuah dokumentasi foto tempo dulu menunjukkan perbedaan antara bangunan lama dengan bangunan yang berangka tahun tersebut, meski ruang penyembelihan bagian dalam tak mengalami perubahan.
Dulunya, Mbatoar dilengkapi dengan beberapa kandang anjing yang disembelih untuk memenuhi kebutuhan makan harimau yang ada di Kebun Binatang Sriwedari. Selain penyembelihan sapi, kompleks Mbatoar juga terdapat fasilitas penyembelihan babi yang terletak disebelah timur, dibatasai dengan sungai kecil.
Dari aktivitas para jagal inilah, masyarakat sekitar mulai berkembang dengan aktivitas yang berhubungan dengan proses penyembelihan, salah satunya produksi rambak kulit sapi. Satu diantaranya sudah ada sejak tahun 1942.
Seiring berkembangnya daerah Jagalan, maka muncul juga beberapa kampung yang masih erat kaitannya dengan keberadaan Jagalan itu sendiri. Salah satunya adalah Kampung Tekenan, sebuah kampung yang terletak di sebelah selatan TPU Purwoloyo itu dulunya merupakan tempat untuk neken atau menandai hewan sembelihan para pemiliknya sebelum dibawa ke tempat penyembelihan. Hewan-hewan itu didatangkan dari beberapa daerah disekitar Solo seperti Bekonang, Ngawi, Sragen, dan daerah –daerah lain dengan cara digiring berjalan kaki.
Kampung PAKASA (PKS) yang tumbuh dan berkembang sebagai pusat gerakan bawah tanah sebuah organisasi politik lokal di Surakarta sekitar tahun 1930-an. Kampung ini sekarang terletak di sebelah utara Kelurahan Jagalan-Jebres.
Jauh ke selatan dari kelurahan, akan kita temui sebuah kampung bernama Kalangan, yang merupakan pemukiman wong Kalang, yaitu orang yang ahli dengan per-kayu-an dan peruntukannya. Dari profesi kalang inilah, muncul mitos mengenai wong kalang sebagaimana mitos wong bau-Laweyan.
Sebetulnya masih banyak kampung yang tersebar di daerah Jagalan. Kampung Sorogenen yang terletak paling barat merupakan daerah tempat tinggalnya para abdi dalem keraton bernama Sorogeni. Disebut juga Kampung Kandang Pitik, yang konon merupakan daerah dimana ayam-ayam keraton itu dikandangkan, disamping menjadi sentral ayam untuk memenuhi kebutuhan daging ayam kota Solo saat itu. Satu nama Kampung unik bernama mBelik yang berarti mata air. Menurut orang sekitar, keberadaan mata air tengah kampung ini masih ada dan terletak di Kampung Rejosari RW 8 Jebres Solo.
Masyarakat sekitar Jagalan juga masih percaya adanya mitos-mitos yang berkembang di daerahnya. Seperti mitos Mbah Pahing yang masih diyakini keberadaanya di daerah Jagalan. Terdapat juga Mitos Mbah Sonto, yang menurut cerita adalah seorang begal atau penjahat yang merampok uang untuk dibagikan kepada orang-orang miskin, sampai ia menetap di daerah itu dan bertapa hingga akhirnya berubah menjadi ular buntung tanpa ekor.
Cerita kampung memang selalu menarik untuk disimak. Ia begitu dijunjung oleh masyarakatnya sebagai salah satu cara mengenalkan sejarah lokal. Coba kenali lebih dekat kampung kita, siapa tahu masih ada (sedikit) cerita yang masih tersisa…
Rohmat For Blusukan Solo
baca juga di : https://plezierku.wordpress.com/2014/08/07/jagalan-kampung-jagal-yang-penuh-cerita/
Komentar
Posting Komentar